Covid-19 confronteert de wereld met een mondiale gezondheidscrisis, onverwacht en op ongeziene schaal. Vandaag is onze gezondheid de absolute prioriteit, om het verlies aan mensenlevens dat verloren gaat zoveel mogelijk te beperken. Onze gedachten gaan uit naar de families en naasten van de slachtoffers en naar al degenen die aan de frontlinie tegen deze pandemie vechten. Morgen zal onze economie terecht terug de plaats innemen als topprioriteit, als ze dat al niet gedaan heeft, om te voorkomen dat deze pandemie gevolgd wordt door een recessie of depressie die haar eigen slachtoffers maakt en de toekomst van een generatie hypothekeert. Naast deze prioriteiten op korte termijn, zullen we op een gegeven moment ook moeten nadenken over de onderliggende factoren die de opkomst van epidemieën mogelijk maken. De vernietiging van ecosystemen en de overexploitatie van dierlijke hulpbronnen hebben een belangrijk aandeel in het ontstaan van deze ziekten. Dat blijkt uit een recent door WWF gepubliceerd rapport ons aan.   

Vleermuizen te koop op een markt in Sulawesi, Indonesië.  

De verspreiding van Covid-19 lijkt te zijn begonnen op een grote dierenmarkt in Wuhan, in de Chinese provincie Hubei, door een eerste uitbraak in december 2019. Studies benadrukken de overeenkomsten tussen Covid-19 en vergelijkbare coronavirussen gevonden bij sommige soorten vleermuizen. Volgens onderzoekers van de Agricultural University of South China is het mogelijk dat schubdieren hebben bijgedragen aan de verspreiding van Covid-19, hoewel de overeenkomst tussen de virussen te zwak is om definitieve conclusies te trekken. Deze hypothese blijft mogelijk, aangezien schubdieren zeer gewild zijn en massaal illegaal verhandeld worden. Het is zelfs zo erg dat de Chinese ondersoort zijn populatie met 90% naar beneden zag stuiken sinds 1960.   

De overdracht van een virus dat in de dierenwereld circuleert, op de mens is een bekende oorzaak van besmetting en kwam in het verleden al vaker voorgekomen. Het SARS-virus - dat in 2002-2003 meer dan 800 sterfgevallen veroorzaakte en wereldwijd meer dan 80 miljard US dollar kostte – dook op in vleermuizen, werd verspreid naar palmcivetkatten en besmette tenslotte mensen op de markten voor levende dieren in Zuid-China. In 2012 verspreidde een ander virus, waarschijnlijk ook afkomstig van vleermuizen, zich onder kamelen voordat het mensen infecteerde en de MERS-epidemie veroorzaakte. Al deze ziekten of infecties zijn zoönosen die overdraagbaar zijn van gewervelde dieren op de mens en vice versa. Deze zoönosen zijn talrijk, er bestaan meer dan 200 soorten schat de Wereld Gezondheidsorganisatie (WHO). Ze luisteren naar bekende namen zoals hondsdolheid, miltvuur, SARS, MERS, gele koorts, aids, ebola, dengue of zelfs Chikungunya. 

Het rapport van WWF wijst op het verband tussen de vernietiging van ecosystemen, de handel in wilde dieren en het verschijnen en verspreiden van deze zoönosen. De vernietiging van ecosystemen stelt mensen bloot aan nieuwe vormen van contact met microben en de dieren waarin ze leven. De handel in wilde dieren vergroot het directe contact tussen mens en dier waardoor mensen worden blootgesteld aan virussen of andere ziekteverwekkers waarvan het dier de gastheer kan zijn. Ten slotte kan het aantasten van het evenwicht tussen ecosystemen de migratie of mutatie van virussen naar andere soorten bevorderen. Zo blijven ze zich aanpassen aan nieuwe omstandigheden en aan hun nieuwe gastheren. Zoals de Amerikaanse wetenschapsschrijver David Quammen schrijft: "Wanneer bomen vallen en dieren worden geslacht, vliegen de ziektekiemen in het rond als het stof van een afgebroken pakhuis". 

Ontdek het rapport

Een bekend voorbeeld dicht bij huis is de ziekte van Lyme. In Noord-Amerika heeft de versnippering van de leefomgeving en het daaruit voortvloeiende verlies aan biodiversiteit de aanwezigheid van een groep bacteriën die de ziekte van Lyme veroorzaken vergroot, en vervolgens overgedragen op de mens door de beet van een geïnfecteerde teek. Bovendien is volgens recent onderzoek het risico voor de mens om deze ziekte op te lopen aanzienlijk hoger in gebieden waar de diversiteit aan gewervelde dieren laag is, zoals kleine bossen, en waar leefomgevingen erg gefragmenteerd zijn.

Volgens het laatste IPBES-rapport zijn bijna 16% van de habitats op land en 66% van de mariene habitats aanzienlijk gewijzigd. Volgens het WWF-rapport "Living Planet" is de populatie van gewervelde populaties wereldwijd met gemiddeld 60% afgenomen in iets meer dan 40 jaar. Zoals geïllustreerd in het rapport "Pandemieën en biodiversiteit" wordt de overdracht van pathogenen zoals virussen van wilde dieren naar mensen vergemakkelijkt door de vernietiging en afbraak van ecosystemen als gevolg van menselijke penetratie in de laatste ongerepte gebieden van de planeet en door de illegale of ongecontroleerde handel in wilde soorten.

Zodra de gezondheidscrisis voorbij is en de economische crisis onder controle, zal het daarom dringend en prioritair zijn om het behoud van nog intacte ecosystemen te versterken, ongerepte gebieden van de planeet te beschermen en effectief te vechten in de strijd tegen illegale handel in soorten, maar ook om beschadigde ecosystemen te herstellen.

Dit probleem treft niet alleen landen in Azië of Afrika. Een recent rapport in opdracht van WWF en Traffic benadrukte de rol van België als draaischijf in de internationale en illegale handel in wilde dieren. Of, afgelopen december concludeerde een studie van de FOD Volksgezondheid dat jaarlijks 44 ton bushmeat aankomt of passeert op Zaventem. Dit terwijl de Europese Unie bushmeat op haar grondgebied verbiedt omdat het ziekteverwekkers kan bevatten en risico's voor de volksgezondheid met zich meebrengt. Het is daarom hoognodig dat het probleem ook in westerse landen serieus wordt genomen. Welke geloofwaardigheid hebben we als we Aziatische of Afrikaanse landen vragen om hun praktijken te verbeteren terwijl ons land nog steeds te weinig optreedt tegen deze verboden import?

Sinds zijn verschijning op aarde ongeveer 300.000 jaar geleden, heeft Homo Sapiens als soort een opmerkelijk succes gekend. De overheersing van onze soort op de leefomgeving is zo sterk dat de meesten van ons zich vandaag volledig onthecht voelen van de levende wereld waar we deel van uitmaken en die ons bestaan mogelijk maakt. We zijn echter volledig afhankelijk van de natuur voor lucht, water, voedsel en veel producten die rechtstreeks uit de natuur komen en essentieel zijn voor ons voortbestaan. Dit rapport herinnert ons eraan dat we, om het risico op het ontstaan van epidemieën of pandemieën te beperken, een evenwicht moeten bewaren tussen onszelf en de andere soorten die op aarde leven. Het beschermen van onze ecosystemen en natuur is daarom een van de meest toekomstgerichte keuzes die de mensheid kan maken.