Op 29 juni trad de Europese wet op geïmporteerde ontbossing in werking! Voor we de resultaten daarvan zelf kunnen merken, moeten we nog even geduld oefenen: bedrijven hebben anderhalf jaar de tijd om hun aanleveringsketens ontbossingsvrij te maken. Voor bossen is de wet uitstekend nieuws, maar voor andere ecosystemen is het oppassen geblazen.

Wanneer je nu in de winkel staat, ben je nooit helemaal zeker dat je aankopen volledig ontbossingsvrij zijn. Je moet op verpakkingen speuren naar labels, ingrediëntenlijsten analyseren en scorecards gebruiken om met enige gemoedsrust boodschappen te kunnen doen. Goed nieuws: vanaf 2025 hoef je je hierover geen zorgen meer te maken, want dan mogen alleen ontbossingsvrije producten de Europese markt nog binnen. En daar heb jij mee voor gezorgd!

Eind vorig jaar vierden we de overwinning van #Together4Forests, de WWF-campagne tegen ontbossing. Maar liefst 1,2 miljoen burgers, 217 ngo’s, wetenschappers, inheemse volkeren en vooruitstrevende bedrijven maakten de Europese ontbossingswet realiteit. In mei gaf de Raad van de Europese Unie definitief groen licht. En sinds 29 juni, is de wet eindelijk van kracht. Wat betekent dat nu?

Bedrijven ontbossingsvrij vanaf 2025

Sinds 29 juni 2023 krijgen bedrijven anderhalf jaar om volledig ontbossingsvrij te worden.

Soja, koffie, cacao, hout, palmolie, vlees en rubber: als die producten recent ontbossing veroorzaakten, mogen ze de Europese markt vanaf 2025 niet meer op. Hoe gaan bedrijven daarvoor zorgen?

• Van boer tot bord: de herkomst van de producten moet transparant zijn.
• Met satellietbeelden moeten bedrijven bewijzen dat de productieplek geen bos was vóór 2021.
• Als bedrijven ontdekken dat producten recent ontbossing veroorzaakten, moeten ze ervoor zorgen dat die producten niet in hun waardeketen terechtkomen.

Heel wat bedrijven voerden vrijwillig al een controlesysteem in voor een deel van hun aanleveringsketen. Dat moeten ze nu uitbreiden. Resultaat: wanneer een schip onze havens binnenvaart, zou de hele lading vanaf 2025 aan dezelfde strenge criteria moeten voldoen. En als consument kan je zorgelozer winkelen: als bedrijven hun verplichtingen naleven, komt er geen ontbossing op je bord!

Zo sterk als de zwakste schakel

De verantwoordelijkheid ligt dus bij de bedrijven. Maar hoe zorgt Europa dat ze de wet gaan toepassen? Met controles die in de wet verankerd zijn. Dat is belangrijk om een gelijk speelveld te creëren voor bedrijven en lidstaten.

Bedrijven moeten een efficiënt monitoringsysteem uitwerken om te garanderen dat er geen ontbossing in hun producten zit. De overheid controleert of ze hun wettelijke verplichtingen nakomen. Doen ze dat niet, dan kan de boete oplopen tot 4% van hun Europese omzet in het vorige boekjaar.

Op nationaal niveau is de inzet nog groter. 'Als één lidstaat de wet minder streng toepast, wordt dat land de toegangspoort voor illegale producten. De wet is dus maar zo sterk als de zwakste schakel', vertelt Béatrice Wedeux, Senior Forest Policy Officer bij WWF in België.

Controles in België

België heeft nu twee controleurs die de voorloper van de wet (de Europese Houtverordening) handhaven. Daarmee gaan we er niet raken: de overheid schat dat we er 20 extra nodig hebben. Zonder voldoende controles doet de wet niet meer dan gewetens sussen, en zet ze geen rem op het razendsnelle tempo waaraan bossen nu worden vernietigd om plaats te ruimen voor landbouwgrond.

Andere ecosystemen aan hun lot overgelaten?

De ontbossingswet is een goed begin. Maar ze is verre van perfect. Zo beschermt de wet enkel bossen. Andere ecosystemen zoals savannes en graslanden, die essentieel zijn voor het ecologische evenwicht van onze planeet, vallen uit de boot.

Daardoor lopen we het risico dat we het probleem gewoon verplaatsen van bossen naar andere ecosystemen die nu al zwaar onder druk staan. En dan is de wet maar een druppel op een hete plaat.

Als compromis analyseert de commissie of savannes ook kunnen worden opgenomen in de wet. Over een jaar maakt ze haar conclusies bekend. Pas daarna komen andere ecosystemen aan bod. Hopelijk is het tegen dan niet te laat.

Amazonegebied redden, Cerrado opofferen?

In mei 2023 kregen we goed nieuws: in het Braziliaanse Amazonegebied daalde de ontbossingsgraad sinds het begin van het jaar met 31% ten opzichte van dezelfde periode in 2022.

Toch mogen we niet te snel victorie kraaien.

Want in diezelfde periode gebeurde net het omgekeerde in de Cerrado, de savanne die 20% van Brazilië beslaat. Daar steeg de ontbossingsgraad met 35% ten opzichte van 2022, en dat was al een recordjaar.

Of dat een rechtstreeks gevolg is van de ontbossingswet, is niet duidelijk. Maar de feiten spreken voor zich. 'Het kan dat agro-industriële investeerders zich voorbereiden op de Europese wet door zich op andere ecosystemen dan bossen te richten, omdat de wet die niet beschermt', zegt Béatrice Wedeux.

Dat zou geen slimme zet zijn, want de Cerrado – een enorme groene long, zo goot als Engeland, Frankrijk, Duitsland, Italië en Spanje samen – is een onmetelijk drinkwaterreservoir, haalt onnoemelijke hoeveelheden CO₂ uit de lucht, en herbergt 5% van alle biodiversiteit op onze planeet. Sinds de jaren zestig verdween de helft van de natuurlijke vegetatie er al. Aan dit tempo bestaat de Cerrado over dertig jaar niet meer.

Alle ogen op de toekomst gericht

Dat de Europese wet op ontbossing een belangrijke stap in de goede richting is, lijdt geen twijfel. Maar als we echt het verschil willen maken voor onze planeet, is er nog werk aan de winkel. Andere ecosystemen moeten ook de nodige bescherming krijgen, en de wet moet doortastend worden toegepast. Ze heeft het potentieel om de volledige handelscultuur te veranderen. Laten we dus het onderste uit de kan halen, want de tijd tikt voor onze planeet.