Na twee eeuwen afwezigheid in Roemenië, zijn bizons sinds 2014 terug in de Karpaten. Dankzij opeenvolgende herintroducties leeft er nu terug een stabiele populatie in het wild. Deze zomer trokken we naar daar om die wollige reuzen eens te ontmoeten. Ons doel? Een nieuwe kudde vrijlaten in het wild. Maar bij natuurbehoud gaan de dingen niet altijd volgens plan ...

Vanuit het piepkleine dorpje Armeniș, in het hart van de Roemeense Karpaten, is het ongeveer een uur rijden met een terreinwagen, die over de kronkelende bospaden stuitert, naar de acclimatiesatiezone voor de bizons. “Hier begon de reis van de meer dan 100 bizons die we sinds 2014 herintroduceerden,” vertelt Adrian Grancea, de projectverantwoordelijke en bioloog bij WWF-Roemenië.

Meer dan 200 jaar lang waren de uitgestrekte bossen van de Roemeense Karpaten verstoken van een van hun meest majestueuze bewoners. In 1927 was de bizon zelfs over heel Europa verdwenen. Gelukkig leidden de exemplaren in gevangenschap sinds de jaren 1950 tot meerdere herintroducties in verschillende Europese landen. In het hart van de Roemeense Karpaten is het project van WWF en Rewilding Europe uniek. “Wat hier anders is, is dat ze volledig vrij zijn. Ze worden niet meer gevoerd en er is geen menselijk contact meer eenmaal ze zijn vrijgelaten. In twee jaar tijd zijn er minstens twintig kalfjes geboren. Die zijn volledig wild: ze zagen nog nooit in hun leven een mens.’’

Maar voordat ze vrij zijn, moeten de bizons, die van overal in Europa komen, wennen aan hun nieuwe leefomgeving. Ze verblijven een paar weken in hun eerste acclimatiesatiezone, een omheining van 13 hectare vol met wildscamera's. “Het is belangrijk om ervoor te zorgen dat ze in goede gezondheid verkeren voordat we ze vrijlaten. We verzamelen beelden van de wildcamera's en besteden veel tijd aan hun observatie.” Het verblijf wordt begrensd door twee rijen hekken: een houten en een elektrisch. “Een paar jaar geleden vernielde een ongeduldige horde de hekken om sneller hun vrijheid te claimen. Sindsdien voerden we de beveiliging op,” lacht Adrian.

De 14 bizons van dit jaar, die uit Zweden en Duitsland komen, leven al een maand vredig in hun nieuwe omgeving. En vandaag is een feestelijke dag: de dag waarop Gimli, Legolas, Leia, Helena en alle anderen wilde bizons worden.

Laatste check voor de vrijlating van de bizons

Adrian Grancea en zijn collega Matei Miculescu, de ranger die verantwoordelijk is voor de bizons, zijn vol goede moed. “Ook al werken we al jaren aan dit project, het moment van de vrijlating is altijd iets speciaals,” vertelt Adrian.

Eerst en vooral moet je ze vinden in de toch redelijk grote acclimatiesatiezone. Hoewel ze groot en niet zo beweeglijk zijn, kunnen de herkauwers overal in deze 13 hectare zitten: in beboste gebieden of midden op de vlakte. We vinden al snel tastbare bewijzen van hun recente passage: mest, plukjes haar en stukken platgetrapt gras (“hier hebben ze vannacht geslapen”, zegt Adrian fluisterend).

Na ongeveer twintig minuten lopen in de brandende julizon - en op een steil pad - houdt Adrian ons met een opgeheven hand tegen. Stilte! De bizons, gespierde mastodonten, zijn daar, in de holte van de vlakte. We mogen ze niet bang maken. Ze reageren niet en grazen gewoon op het ritme van hun staart die op vliegen jaagt. Sommigen kijken uiteindelijk naar ons op, zonder nerveus te worden. Het blijven tenslotte bizons in gevangenschap.

Zo ontroerend: het enige wat deze bizons ooit kenden is leven in gevangenschap. Maar vandaag gaat dat veranderen. Ze komen terecht in een van de wildste gebieden van Europa: 150.000 hectare beschermde natuur. Misschien zien we ze zelfs nooit meer. Maar voordat het zover is, zijn er de laatste controles. De twee collega's discussiëren en bestuderen de bizons door hun verrekijkers. Voor een lange tijd. Plots vervaagt Adrian zijn glimlach.

Natuurbehoud en z’n (onaangename) verrassingen

Wat zowel moeilijk als geweldig is aan natuurbehoud, is dat je met de natuur werkt en dus niet met machines die werken hoe jij ze instelt. Dat is altijd een beetje onvoorspelbaar, zelfs als alle omstandigheden goed zijn. “Helena, het vrouwtje, loopt mank”, vertelt hij ons uiteindelijk, zonder weg te kijken van zijn verrekijker.

En? “Wel,” legt hij uit, “de hekken blijven toe. Ze moet eerst behandeld worden door een dierenarts. Anders lopen we het risico dat ze sterft als we haar nu laten gaan.” De teleurstelling is voelbaar, maar dat is het risico van de job.

De stilte waarmee we afdalen is sterker dan tijdens de beklimming. Voor we vertrekken, bekijken we nog de (ongeveer) tien wildcamera's die onze reuzen dag en nacht in de gaten houden. De beelden kunnen waardevolle informatie bevatten over het gewonde vrouwtje. Matei, de hoofdranger, controleert of de elektriciteit in het hele verblijf doorstroomt: er hoeft maar een boom om te vallen om de stroom in één gebied uit te schakelen. En gezien de situatie is het cruciaal dat de bizons goed beschut blijven.

Op zoek naar wilde bizons in de Karpaten

De volgende dag gaan we weer op zoek naar wilde bizons. “We hebben geluk, ze zijn hier pas nog geweest”, merkt Matei al na een paar minuten rondneuzen op. “Misschien kwamen ze kijken naar hun soortgenoten in het verblijf ...”. Omdat het de week ervoor geregend heeft, is de ondergrond nog vochtig. Verse voetafdrukken staan gemarkeerd in de modder; bewijs van hun recente passage. En dan merken we een groot stuk verse mest op, een goudschat.

Matei hurkt neer, trekt een rubberen handschoen aan en haalt een doorzichtig potje met een gele dop boven, zo eentje dat je ook in het ziekenhuis krijgt, om een staal te nemen. Het bevat een transparante vloeistof, ethanol. “DNA geeft ons belangrijke informatie over wilde bizons, zoals hun mate van inteelt.” Matei moet lachen omdat we grote ogen opzetten van die opmerking. “We moeten in het midden graven: daar zit de meest verse mest.” Hij steekt vervolgens zijn kleine oogst in het potje, waarop hij de datum en plaats markeert. Het flesje zal zich bij de honderden andere monsters voegen die in het informatiecentrum worden bewaard voor analyse.

Nadat we door dichte bossen lopen, opent het landschap en kunnen we de omringende bossen en vlaktes zien. Matei haalt dit keer een antenne tevoorschijn, vergezeld van een klein kastje dat hij de lucht in tilt, wachtend op ontvangst. Sommige wilde bizons zijn uitgerust met GPS-halsbanden, waarmee ze in theorie gevolgd kunnen worden. “Maar de technologie is niet zo geavanceerd als je zou denken. Hier in de Karpaten is er zo weinig bereik dat je echt geluk moet hebben om verbinding te krijgen. Tenzij de bizon maar een paar kilometer verderop is, wat ook zeldzaam is als je je bedenkt dat ze in zo’n uitgestrekte gebieden leven”. Het gebeurt wel: naast zijn verantwoordelijkheden als ranger begeleidt Matei soms groepen fotografen of natuurliefhebbers om wilde bizons te observeren. Geen geluk deze keer. Maar we gaan niet met lege handen naar huis.

Natuurbehoud werkt

Vandaag de dag lopen er bijna 200 bizons vrij rond in de Roemeense Karpaten. Het project, dat een gekke droom leek voor het in werking trad, is nu een van Europa's grootste overwinningen op het gebied van natuurbehoud. Een overwinning die niet alleen een diersoort redt, maar ook het hele ecosysteem ten goede komt. “Hier is de bizon de enige soort die het mogelijk maakt om open plekken in de natuur te creëren en te behouden. Een aaneengesloten bos biedt niet dezelfde diversiteit als een mozaïeklandschap, waarin veel andere dieren en insecten kunnen gedijen. En uiteindelijk zorgt een bloeiende biodiversiteit voor beter voedsel, zuiverder water en schonere lucht,” legt Adrian Grancea uit.

Volgens de experts zou de 150.000 hectare geschikt zijn voor maximaal 450 bizons. Maar wat de herintroducties betreft, zijn er nog maar zo'n dertig exemplaren die over een periode van vier jaar kunnen worden vrijgelaten. Dus wat is de volgende stap? “Je moet je realiseren dat we hier experimentele wetenschap bedrijven. Onderzoekers kunnen ons niet precies vertellen hoeveel individuen er nodig zijn voor een levensvatbare populatie. Het 'magische getal' is onbekend: 300? 400? Maar op dit moment zijn we optimistisch: onze DNA-analyses geven aan dat er weinig inteelt is en dat de voortplantingssnelheid goed is. Er zijn nog veel onbekende factoren, maar daar zijn we aan gewend”, besluit Adrian met een glimlach.

Eindelijk vrij

Na onze aankomst en een lange reeks ups en downs, herstelde Helena van haar verwonding. Uiteindelijk werden we op een woensdag in augustus wakker met dit bericht van Adrian: “Eindelijk hebben we de hekken kunnen openen. Onze grote, pluizige vrienden zijn vannacht bijna allemaal de wildernis in gelopen”. Een uitstapje vereeuwigd door een wildcamera: misschien wel de laatste glimp die we zullen opvangen van deze dieren, die zich bij de wildernis van de Roemeense Karpaten hebben gevoegd.

De bizon, positieve case study uit het Living Planet Report 2024

Vorige week werd ons rapport Living Planet 2024 gepubliceerd. Het beschrijft de wereldwijde catastrofale daling van 73% in de gemiddelde populatiegrootte van gewervelde dieren. Heel weinig soorten vertonen een positieve trend. Maar er zijn er een paar: de bizon is daar een voorbeeld van. Europa telde in 2020 6.800 wilde bizons, vergeleken met nul in 1950. In 2020 veranderde ook de status van de soort op de IUCN Rode Lijst Van Bedreigde Soorten van “kwetsbaar” naar “bijna bedreigd”.

Dit ongelooflijke succes laat zien dat mensen in staat zijn om grote overwinningen voor de natuur te behalen. Samen kunnen we aan een hoopvolle toekomst werken voor vele andere soorten ... En dus ook voor onszelf. Want door natuurbeschermingsprojecten te steunen, verbeteren we een heel ecosysteem.