Goed nieuws voor de biodiversiteit van rivieren en het klimaat. Europa heeft in 2023 bijna 500 dammen en andere verouderde obstakels verwijderd. Dat is 50% meer dan in 2022. Een positief signaal voor mens en natuur. Zeker wanneer de Europese natuurherstelwet zich in woelig water bevindt.

Europa zit op het goede pad om de biodiversiteitsdoelstellingen van de EU te halen. Dammen verwijderen voor rivierherstel bevordert de biodiversiteit. Volgens een nieuw rapport van Dam Removal Europe (DRE), een coalitie van zeven organisaties, hebben 15 Europese landen in 2023 maar liefst 487 dammen verwijderd. Dat is een indrukwekkende stijging van 49,8% ten opzichte van 2022, dat al een recordjaar was. De organisaties die bij deze inspanning betrokken zijn, zijn onder andere WWF, The Rivers Trust, The Nature Conservancy, het European Rivers Network, Réseau, Rewilding Europe, Wetlands International en de World Fish Migration Foundation.

Deze initiatieven leidden tot de herverbinding van meer dan 4.300 kilometer rivier. En dat brengt heel wat voordelen met zich mee voor de mens, de natuur en de economie. Zoals verbetering van de biodiversiteit, herstel van ecosystemen, verbetering van de waterzekerheid en klimaatbestendigheid ...

Spanje, al twee jaar de kampioen in het verwijderen van dammen en obstakels, geeft z’n titel door aan Frankrijk en staat nu op de tweede plaats, gevolgd door Zweden en Denemarken. België nam deel aan de collectieve inspanning door een obstakel in de Semois te verwijderen en zo het leefgebied van de otter te verbeteren.

Verouderde dammen: ooit een voordeel, nu een gevaar

Vanaf het Mesopotamische tijdperk (-3.500 v. Chr.) tot de moderne tijd, maakten dammen enorme vooruitgang mogelijk. Ze hielpen elektriciteit op te wekken, water op te slaan en het risico op overstromingen te beheersen. Maar vandaag de dag staan rivieren vol dammen, met grote gevolgen voor de biodiversiteit en mensen.

Voor de biodiversiteit, omdat grote dammen vismigratie en de beweging van andere water- en landdieren blokkeren. Dat verstoort hun voortplantingscyclus en kan zelfs leiden tot het uitsterven van een soort. Voor mensen, omdat sommige dammen geïdentificeerd werden als "verdrinkingsmachines", doordat ze sterke ondergrondse stromingen vormen.

Daarnaast neemt ook het instortingsgevaar van de dammen toe door extreme overstromingen en weerfenomenen als gevolg van klimaatverandering. En dan vooral bij verouderde dammen, waardoor levens en eigendommen in het gedrang komen. In Europa zijn er tienduizenden verouderde dammen die een groeiend risico vormen. Alleen al vorig jaar stortten minstens drie rivierdammen in door hevige regenval in Noorwegen, Noord-Ierland en Slovenië.

"Verouderde dammen brengen alleen maar schade toe aan de rivieren en hun bewoners. Ze vormen zelfs een bedreiging, omdat ze voor een andere klimatologische context werden gemaakt en bij extreem weer dreigen in te storten. De dammen verwijderen en de rivier vrij laten stromen maakt deel uit van de rewildingstrategie: Door de connectiviteit te verbeteren, herstellen natuurlijke processen zich geleidelijk en wordt het ecosysteem hersteld", vertelt Céline de Caluwé, Program Manager bij WWF-België.

Vandaag heerst de consensus onder experts dat dammen hun beste tijd hebben gehad. We moeten ze weghalen uit onze rivieren. Ondanks het groeiende momentum achter het verwijderen van dammen, is de klus nog lang niet geklaard. Europese rivieren zijn gefragmenteerd door meer dan 1,2 miljoen obstakels, waarvan er meer dan 150.000 verouderd zijn ... " Een rivier die niet vrij stroomt, is stervende ", zegt Herman Wanningen, directeur van de World Fish Migration Foundation.

Natuurherstelwet in woelig water

Helaas is tegelijkertijd de Europese natuurherstelwet een ongelegd ei. In de laatste fase keerde het tij. De wet kreeg niet genoeg stemmen in de Raad van de Europese Unie. In de voorgestelde wet staat nochtans de broodnodige doelstelling van de EU-biodiversiteitsstrategie om tegen 2030 minstens 25.000 km rivieren te herstellen, door onder andere dammen te verwijderen.

"De weinige EU-landen die de natuurherstelwet blokkeren, brengen ook de veerkracht en bescherming van onze rivieren in gevaar, wat uiteindelijk negatieve gevolgen voor ons zal hebben", zegt Claire Baffert, beleidsmedewerker Water en Klimaat bij WWF. "In heel Europa zijn rivieren bezaaid met vaak verouderde dammen die de gezondheid van zoetwaterecosystemen verslechteren. En die ecosystemen zijn net van vitaal belang voor schoon drinkwater en water voor de landbouw en biodiversiteit. De natuurherstelwet zou een verplichting opleggen om vrij stromende rivieren te herstellen. Het is een absolute noodzaak dat de EU-ministers de wet zo snel mogelijk goedkeuren, zodat rivieren hun ecosysteemdiensten voor ons en voor de natuur kunnen leveren."

Belangrijke projecten in het vooruitzicht

Gelukkig ziet het er niet naar uit dat de Europese beweging om dammen te verwijderen gaat vertragen. Er staan talloze projecten gepland voor 2024, dankzij een groeiend netwerk van meer dan 6.000 mensen.

Kroatië bereidt zich voor op het verwijderen van acht dammen, waaronder delen van oude molens en overblijfselen van voormalige infrastructuur, in Plitvice in april en mei. Het doel? De natuurlijke stroming en biodiversiteit van de rivier herstellen. Roemenië bereidt zich ook voor op de eerste damverwijdering, die gepland staat voor mei en die de rivierverbinding en de gezondheid van het ecosysteem zou moeten verbeteren. In Spanje is het Catalaanse wateragentschap van plan om in juni te beginnen met het verwijderen van dammen in Colonia del Rio. Daarmee zet het land zijn proactieve benadering van rivierherstel en ecologie voort.