Van kikkers met klauwen over blinde slangen tot een uil die klinkt als een kat: tussen 2013 en 2023 ontdekten wetenschappers minstens 742 nieuwe plant- en diersoorten in het Congobekken.

Het Congobekken strekt zich uit over 200 miljoen hectare in de Centraal-Afrikaanse Republiek, de Democratische Republiek Congo, Equatoriaal-Guinea, Gabon, Kameroen en de Republiek Congo. We wisten al dat dat weelderige regenwoud een duizelingwekkende diversiteit aan soorten huisvest, en de afgelopen 10 jaar brachten wetenschappers er nog eens 742 nieuwe in kaart. Laten we er samen enkele ontdekken!

Eerbetoon aan Sir David Attenborough

Klinkt de wetenschappelijke naam Sirdavidia solannona je bekend in de oren? Begrijpelijk, want de inspiratie voor deze plantennaam is niemand minder dan Britse bioloog Sir David Attenborough. Wat er precies naar hem vernoemd werd? Een plant die groeit in Crystal Mountains National Park in Gabon, op 300 tot 600 meter hoogte. Haar dunne stam kan wel 6 meter hoog worden, en ze draagt rode bloemen met gele stampers.

Alle kleuren van de regenboog

In Gabon ontdekten wetenschappers een nieuwe soort killivissen, Aphyosemion aurantiacum. Deze visjes zijn dan misschien maar 3,9 cm lang van neus tot staart, maar dankzij hun regenboogkleurige schalen vallen ze zeker op! Tot nu toe weten we enkel dat ze voorkomen op drie plaatsen in de Wézérivier in het Gabonese Wonga-Wongué Presidential Reserve. Ze verkiezen smalle bosstroompjes en waterpoelen met wortels en dode bladeren op de bodem, waar ze zich onder de bladeren kunnen verschansen.

Meestervermommers

In 2015 beschreven wetenschappers maar liefst zes soorten kikkers met klauwen, waaronder Xenopus allofraseri, die je op de foto bovenaan het artikel kunt bewonderen. Als je dacht dat dat al speciaal was, wacht dan maar tot je kennismaakt met Sclerophrys channingi. Die grote Congolese pad (links op de foto hieronder) heeft wel een heel bijzonder beschermingsmechanisme: hij bootst de gabonadder (rechts op de foto) op meesterlijke wijze na. Volgens wetenschappers is dit het enige voorbeeld van een pad die zich vermomt als giftige slang om te voorkomen dat hij wordt opgegeten.

Wanneer één soort er twee blijken te zijn

Onder de 42 nieuwe reptielensoorten die werden ontdekt, trekt vooral Mecistops leptorhynchus de aandacht. Vóór 2018 dachten wetenschappers dat deze krokodil tot dezelfde soort behoorde als de pantserkrokodil (Mecistops cataphractus), maar uit nauwgezette analyses bleek dat de dieren al meer dan 8 miljoen jaar genetisch van elkaar verschillen. Toen begonnen vulkanen zich te vormen in en rond wat nu Kameroen is. Door die vulkanische activiteit ontstonden er bergen die krokodillen niet konden oversteken, waardoor twee populaties zich verschillend ontwikkelden.

We hadden je ook blinde slangen beloofd. Afrotyphlops chirioi, bijvoorbeeld! Blind is misschien misleidend, want ze hebben wel ogen, maar die zijn bedekt door gladde, doorzichtige schubben. Deze slangen leven namelijk ondergronds, in mieren- en termietennesten!

Kat of uil?

Wat is klein, heeft pluimpjes op zijn oren, korte en afgeronde vleugels, en een korte staart? … Te moeilijk? We geven je nog wat tips: het woont in hoge bomen en eet insecten. En hoewel het een vogel is, maakt het een katachtig geluid. Weet je het nog niet? We hebben het over de principedwergooruil (Otus bikegila)! Maak je geen zorgen als je het niet wist, want deze soort werd pas in 2022 ontdekt op een klein eiland aan de kust van Equatoriaal-Guinea. Prachtig, toch?

Schuchter aapje

Nieuwe zoogdieren ontdekken, dat gebeurt niet vaak. In de Democratische Republiek Congo stootten de onderzoekers dan ook op goud toen ze de lesula (Cercopithecus lomamiensis) op de gevoelige plaat wisten vast te leggen. Dat gebeurde in het Lomami-bekken van Tshuapa–Lomami–Lualaba Conservation Landscape. Lokale gemeenschappen kenden de soort wel al een tijd, maar ze was nog niet door de wetenschap beschreven. Nu weten we dat dit rustige, schuchtere aapje in groepjes van maximaal 5 gezinsleden leeft, en zijn tijd vooral doorbrengt door naar eten te zoeken, elkaar te ontvlooien en te rusten.

Nood aan bescherming

Dit was maar een greep uit de wonderbaarlijke ontdekkingen die honderden wetenschappers van universiteiten, natuurbehoudsorganisaties en onderzoeksinstellingen maakten tussen 2013 en 2023. WWF bundelde al die nieuwe soorten in een rapport, ‘New Life in the Congo Basin: a decade of species discoveries’. Dat rapport bewijst niet enkel hoe rijk de biodiversiteit van het Congobekken is: het toont ook hoe dringend de natuurbehoudsinspanningen moeten worden opgeschaald in de fragiele ecosystemen van de longen van Afrika.

Dat vertelt ook Jaap van der Waarde, directeur van de natuurbehoudsprogramma’s van WWF in het Congobekken: ‘We zijn de ongelooflijke rijkdom van het Congobekken in sneltempo aan het verliezen. Bossen moeten plaats ruimen voor ontwikkeling – ontwikkeling die de landen van het Congobekken nódig hebben – en de klimaatverandering heeft nu al tastbare gevolgen. Op satellietbeelden zien we dat het regenwoud aan het uitdrogen is. Waar het vroeger bronsgroen zag, lijkt het nu meer op een geel voetbalveld. Bomen produceren minder vruchten. In het Congobekken valt nog zoveel te ontdekken – laten we samen voorkomen dat die rijkdom verdwijnt voor we de kans hebben ze in kaart te brengen. Daarom werken we nauw samen met de overheid, lokale gemeenschappen en inheemse volken, en partner-ngo’s om te zorgen dat nieuwe ontwikkeling duurzaam verloopt. Samen beschermen we fauna en flora, terwijl de levensstandaard verbetert in de landen van het Congobekken.’

Hoe kan jij helpen?

WWF-België is ook actief in het Congobekken. Meer bepaald in Ntokou-Pikounda National Park, in de dichte bossen van Noord-Congo. Dat park is de thuishaven van gorilla’s, chimpansees en bosolifanten. We werken er nauw samen met de lokale gemeenschappen rond duurzaam gebruik van hulpbronnen (zoals vis), en zodat zij betrokken worden bij het beheer van het park. Bovendien testen we in het park innovatieve methodes om te zorgen dat mens en olifant harmonieuzer kunnen samenleven.

Wil jij de bossen waarin deze prachtige dieren leven, helpen beschermen? Dat kan, door een gorilla te adopteren!