De natuur als bondgenoot tegen watersnood

De natuur als bondgenoot tegen watersnood

Profile picture for user Laurence Drèze
Ingediend door Laurence Drèze

De omvang van de overstromingen die ons land, en dan vooral Wallonië, de afgelopen dagen hebben geteisterd, heeft op veel mensen indruk gemaakt. WWF wil eerst en vooral zijn medeleven en verdriet betuigen aan de slachtoffers. Het spreekt voor zich dat alle inspanningen nu gericht moeten zijn op het bijstaan van de mensen in de getroffen gebieden. Om ervoor te zorgen dat deze menselijke en materiële tragedie zich niet opnieuw voordoet, moeten we ook de oorzaken aanpakken en vooral passende oplossingen implementeren.

Hoe de omvang van deze overstromingen verklaren?

Het is zeker niet de eerste keer dat België getroffen wordt door overstromingen. Wat deze keer anders is, is de omvang en de ernst ervan. Veel experten wijzen in de richting van de klimaatverandering om dit extreme weerfenomeen te verklaren. Ook al is het nog wat vroeg om een direct verband te kunnen aantonen tussen deze overstromingen en de klimaatverandering, het is zeker dat de klimaatverandering bijdraagt aan de grotere omvang van overstromingen. In 1990 gaf het eerste rapport van het IPCC (‘Intergovernmental Panel on Climate Change’) al aan dat het broeikaseffect de twee uitersten van de hydrologische cyclus zou accentueren: er zullen meer perioden zijn van extreem zware regenval en meer ernstige droogtes. Voor de regenval wordt dit verklaard door het feit dat er in een warmer klimaat meer verdamping is, en er dus meer waterdamp in de atmosfeer komt, wat kan leiden tot meer hevige regenval. Daarnaast wordt ook vermoed dat de klimaatverandering bijdraagt aan overstromingen door stormen meer statisch te maken, wat leidt tot geconcentreerde neerslag in bepaalde gebieden.

Hoewel de klimaatverandering verantwoordelijk is voor de hoeveelheid regen die valt, zijn de overstromingen verergerd door verschillende andere factoren. De impact van menselijke activiteiten op de natuur heeft de natuurlijke barrières verzwakt. De bodem, die vroeger een deel van het water kon absorberen, is die capaciteit nu voor een deel verloren. Kunstmatige bodems (verhardingen) en het slechte beheer van rivieren, verhinderen het vasthouden van het water en bevorderen de snelle afvoer ervan, met meer hevige overstromingen tot gevolg.

De oplossing? Beperken en aanpassen

We zullen niet langer kunnen ontsnappen aan de gevolgen van de klimaatverandering, we ondervinden ze nu al. We kunnen echter nog steeds de krachten bundelen om te proberen de ernst ervan te verlichten. Dit vergt actie op twee niveaus: 1) de klimaatverandering beperken door onze broeikasgasuitstoot te verminderen, en 2) onze aanpassing aan deze veranderingen voorbereiden. Het IPCC waarschuwt dat extreme weersomstandigheden steeds vaker zullen voorkomen naarmate de gemiddelde temperatuur op aarde stijgt. We moeten daarom onze inspanningen opvoeren zodat de gemiddelde stijging van de wereldwijde temperatuur niet meer dan 1,5°C bedraagt. Dat zal niet makkelijk zijn, zeker niet als we merken dat de temperatuur in Ukkel al gemiddeld 2,1°C meer bedraagt dan in het pré-industriële tijdperk. We moeten ons daarom voorbereiden op frequentere extreme weersomstandigheden, en oplossingen bedenken waarmee we beter kunnen omgaan met klimaatverandering.

Op de natuur gebaseerde oplossingen

Technische oplossingen zoals dijken en waterkeringen kunnen bijdragen aan, maar bieden meestal maar een deel van de oplossing, kosten veel geld en vergen continu onderhoud. WWF stelt daarom voor te investeren in oplossingen die meerdere voordelen bieden en die na verloop van tijd vaak minder onderhoud vergen omdat ze gebaseerd zijn op de regeneratieprocessen van de natuur: ‘nature based solutions’, of op de natuur gebaseerde oplossingen. Voor de klimaatverandering bestaan deze oplossingen eruit de natuur tot onze bondgenoot te maken om koolstof uit de atmosfeer te halen, vast te leggen en/of onze weerbaarheid tegen klimaatrisico's te verbeteren. Daarvoor moeten we ecosystemen die bijdragen aan het beperken van de klimaatverandering en/of bijdragen aan onze aanpassing aan de klimaatverandering, behouden, beheren en/of herstellen. Deze ecosystemen komen ook ten goede aan de samenleving en de biodiversiteit. Bossen zijn waarschijnlijk de gekendste, op de natuur gebaseerde oplossing om de klimaatverandering aan te pakken, maar er zijn er nog veel meer, waaronder veengebieden, waterrijke gebieden en vele andere.

Bron: https://wwfint.awsassets.panda.org/downloads/wwf_nature_based_solutions_for_climate_change___july_2020_final.pdf

Om overstromingen in België beter te bestrijden, zouden we onze toevlucht kunnen nemen tot de implementatie van op de natuur gebaseerde oplossingen waarmee we rivieren beter kunnen beheren, ruimte kunnen laten voor de natuur, en het absorptievermogen van de bodem opnieuw ten volle kunnen benutten.

Ruimtelijke ordening

Tussen 1985 en 2020 groeide het aandeel verharde grond (menselijke wijzigingen van de bodem waar regenwater niet kan doordringen en dus afvloeit) met ongeveer 552 km², of met een oppervlakte die 10 maal groter is dan het Zoniënwoud. Landbouwgrond en bossen verdwenen onder het beton. Deze gebieden vervullen echter belangrijke functies: het opvangen van koolstof en het infiltreren van regenwater in de bodem, waardoor overstromingen kunnen worden voorkomen of beperkt. We moeten daarom werk maken van natuurherstel buiten de steden en dorpen: de afwatering van waterrijke gebieden stoppen, nieuwe bossen aanplanten, veengebieden herstellen, om zo te strijden tegen overstromingen en droogte.

Beheer van rivieren

Door rivieren in hun natuurlijke staat te herstellen en te laten meanderen, krijgen rivieren een veel grotere watercapaciteit en een veel langzamere stroming, wat het risico op overstromingen beperkt. Ook is het nodig om oevers in hun natuurlijke staat te herstellen en gecontroleerde overstromingsgebieden aan te leggen die zeer grote hoeveelheden water in de bodem kunnen bufferen, zuiveren en vasthouden, en ook ruimte bieden aan flora en fauna. Het Sigmaplan, dat de Scheldevallei omvormt, is een na te volgen voorbeeld in ons land.

Grafiek uit het rapport 'River ecology' (WWF, 2011) ter illustratie van de voordelen van natuurlijke rivieren.

Beheer van bodem en landbouwgrond

De bodem is ondoordringbaar geworden. Om dit te verhelpen, moeten we meer duurzame vormen van landbouw aanmoedigen die minder schadelijk zijn voor het vermogen van de bodem om water op te nemen, en die meer aandacht hebben voor het absorberend karakter van bermen, heggen, struikgewas en bloembedden. Deze oplossingen zijn niet alleen goed voor de biodiversiteit, maar houden het regenwater ook langer vast zodat het langzamer in beken en rivieren terechtkomt en wegstroomt.

Beperking en aanpassing: laat de natuur ons helpen

De klimaatverandering en de dramatische gevolgen ervan zijn een feit. De overstromingen die ons land hebben getroffen tonen eens te meer de kracht van de natuur aan en moeten ons uitnodigen om met de natuur samen te werken in plaats van ertegen. Om op beide fronten – beperking van en aanpassing aan de klimaatverandering – met de natuur te werken, kunnen we op de natuur gebaseerde oplossingen aanwenden. Door op een doordachte manier de natuur haar rechtmatige plaats te laten innemen, laten we onze natuurlijke bondgenoot ons beschermen en het evenwicht herstellen.

Geschreven door