Van de talloze wonderbaarlijke ecosystemen op onze planeet heeft de diepzee nog de meeste geheimen voor ons. Toch bruist die duistere diepte van het – verrassend kleurrijke! – leven. Haal al maar eens goed adem, want we nemen je mee op ontdekkingstocht in de diepzee, waar fascinerende en unieke soorten huizen.

Liggen je duikbril en snorkel klaar? We duiken samen de oceaan in. Welke soorten zie je? Inktvissen, krabben, koraal, walvisachtigen, vissen, zeesterren, haaien, kwallen ... Waarschijnlijk denk je meteen aan een resem verschillende dieren.

Laten we die denkoefening nu even herhalen, maar dan op 200, 1.000 of zelfs 4.000 meter diepte. Je inbeelden welke soorten je daar ziet, is heel wat moeilijker, hé? Misschien denk je dat de diepzee een vijandige, lege duisternis is. En kan je je helemaal geen dieren voor de geest halen die daar leven. Maar de diepzee barst net van het leven! We weten er gewoon nog amper iets over.

De oceaan maakt 71% van het aardoppervlak uit. Maar 5% daarvan is al écht onderzocht. De diepzee is een wereld op zich, vol van mysterie. Want de druk is er zo hoog, de temperaturen zo laag, de duisternis zo ondoordringbaar, dat we zelfs vandaag nog moeite hebben om er wetenschappelijk onderzoek uit te voeren.

De oceaan is de oorsprong van het leven op aarde. Hij biedt ons bijna de helft van onze zuurstof, is een voedselbron voor miljarden mensen, en reguleert het klimaat. En we moeten er nog zoveel over leren. Wat we wel al weten? De oceaan herbergt een onvoorstelbare diversiteit aan leefgebieden. Die habitats huisvesten, volgens de nieuwste wetenschappelijke schattingen,  minstens een miljoen verschillende soorten. Soorten die zich als geen ander kunnen aanpassen aan leefgebieden die voor ons zó onherbergzaam zijn dat we er gewoonweg niet geraken, zelfs niet in een onderzeeër. We weten dus meer over de oppervlakte van de maan dan over de bodem van onze eigen oceaan!

Mysterieus diverse diva's

Dieren die in de diepzee leven, kunnen we onderbrengen in twee categorieën. Enerzijds heb je benthische soorten  (afgeleid van het Oud-Griekse bénthos, wat diepte betekent). Zij brengen het meeste van hun tijd door op de oceaanbodem. Anderzijds zijn er de pelagische soorten (afgeleid van pélagos, wat volle zee betekent), die hun tijd vooral al zwemmend doorbrengen.

Sommige van die mysterieuze oceaanbewoners zien eruit als rasechte diva's – ze lijken wel klaar voor het Met Gala van de diepzee! Deze dieren hebben nog veel meer te bieden dan stijlvolle looks, want net als alle soorten op het land, spelen ze een sleutelrol in het ecosysteem waarin ze leven. We moeten ze dus absoluut beschermen tegen de nefaste invloeden van menselijke activiteiten. Ook al vangen we maar zelden een glimp van ze op. Ook al kennen we ze nog niet allemaal.

Casperoctopus

Deze gekke octopusjes zijn niet bang voor de diepte: ze werden al op 4.000 m diep gespot, ter hoogte van Hawaii! Omdat ze zo bleek zijn, kregen ze de bijnaam 'Casper', zoals het vriendelijke spookje uit de cartoon. Casperoctopussen zijn benthische soorten: ze bewegen zich voort over de oceaanbodem en onderwaterrotsen. Vrouwtjes leggen hun eitjes op de stengel van een dode spons, en wikkelen hun lichaam er dan omheen. Zo kunnen ze wel jaren blijven broeden, zonder zich te voeden. Wanneer hun kleintjes uit de eieren komen, sterven de moederdieren. Ze offeren zich dus letterlijk op voor de volgende generatie.

Kippenmonster zonder kop (Enypniastes)

Deze zeekomkommers leven op bijna 6.000 meter diepte! Hun naam is afgeleid uit het Oud-Grieks en betekent 'dromer'. De jongere telgen zijn doorzichtig. Daardoor kan je het sediment in hun spijsverteringskanaal zien. Ze kunnen tussen 6 en 25 cm lang worden.

Dolfijn van Cuvier

Deze walvisachtigen komen graag aan de oceaanoppervlakte spelen. Maar daar blijven ze niet altijd: de dolfijn van Cuvier is het zoogdier dat het allerdiepst kan duiken, tot wel 3.000 meter onder het oceaanoppervlak!

Dombo-octopus

Dit diertje heeft twee krachtige vinnen aan weerszijden van het hoofd. Doordat ze zo hoog op het lichaam staan, lijken ze wel op ... oren! Daaraan dankt de Dombo-octopus meteen ook zijn naam, want hij lijkt wat op het gelijknamige Disneyolifantje. Zijn acht armen met zuignappen zijn met elkaar verbonden via een membraan. Dombo-octoppussen zijn perfect aangepast aan het leven op grote diepte: wetenschappers konden er al spotten tot op 4.000 meter diep.

Zeelelie

Dacht je dat je een plant zag op de foto? Begrijpelijk, maar zeelelies zijn eigenlijk dieren. Planten hebben zonlicht nodig voor fotosynthese, en onder de pelagische zone (tot op 200 m diepte) dringt er geen zonlicht door. Dieper in de oceaan leven er dus geen planten.

Zeelelies zijn fascinerende organismen. Ze hebben een kalkskelet met beweegbare ledematen. Dankzij hun lange, flexibele armen kunnen ze plankton uit het water filteren en zich daarmee voeden. Superindrukwekkend: ze komen voor op meer dan 9.000 m diepte!

Tiburonia granrojo ('Big Red')

Tot op vandaag zijn er nog maar 23 individuen van deze grote, bolle, rode kwallen geobserveerd. Hun lichaam kan wel 1 meter in diameter groot worden! Hun armen lijken een beetje op tongen. Leuk weetje: sommige van deze kwallen hebben 4 armen, andere tot wel 7.

Grootbekaal

Een palingachtig lichaam met daarop een disproportioneel groot hoofd: grootbekalen hebben hun naam niet gestolen. Hun bek dient als visnet en kan tot een kwart van de lengte van hun lichaam beslaan. Aan de punt van hun staart hangt een lichtgevend orgaantje waarmee ze prooien aantrekken, van plankton over garnalen tot vissen. Zelfs op meer dan 7.500 m diepte werden deze dieren al gespot!

Kostbaar en kwetsbaar

Zo, nu heb je een idee van welke wonderen de diepzee huisvest! En weet je dat die mysterieuze, uitgestrekte duisternis allesbehalve verlaten is.

Waarom is het belangrijk dat je dat weet? Omdat wij, mensen, onze voetafdruk achterlaten op de hele planeet. Zelfs in de diepste dieptes van de oceaan, waar het leven al miljoenen jaren voortkabbelt. Als we niet ingrijpen, zullen klimaatverandering en diepzeemijnbouw onomkeerbare gevolgen hebben voor dat leven. De oceaan is de oorsprong van het leven op aarde – we hangen er allemaal van af. Laten we dus alles doen om hem te beschermen.