Vlees dat ontbossing in de Amazone veroorzaakt? Dat is zó 1990, zeg je? Wel, laat me je het verhaal vertellen van een nieuwe hotspot. Het is een verhaal van illegale boskap, wanhopige boeren, gigantische belangen, een heel bijzonder ecosysteem, en ‘last but not least’: jouw en mijn voedsel. Maak kennis met… de Braziliaanse Cerrado - door Elly Peters, voedselexperte, WWF België.

De laatste 16 jaar reisde ik regelmatig door Brazilië. Wat me steeds fascineerde, als Europeaan, is dat je uren en uren kon reizen in het binnenland zonder ook maar enig teken van menselijke aanwezigheid op te merken. Alleen maar eindeloze en meestal droge savanne met een grote diversiteit aan lage bomen en struiken. Zo is de Cerrado, in het Noordoostelijke binnenland van het immense Brazilië, altijd geweest. In maart van dit jaar reisde ik naar een regio die Matopiba heet in de Cerado, genoemd naar vier deelstaten die elkaar hier ontmoeten. De rit werd een hard ontwaken. In plaats van een rijk natuurlijk landschap trof ik niets anders dan een monotoon groen tapijt dat zich naar alle richtingen uitstrekte tot aan de einder. Het voelde aan als een soort groene woestijn. Terwijl de Europese landbouw zich ontwikkelde over duizenden jaren, en omdat we de beschikbare ruimte veel meer moeten verdelen over verschillende functies, lijken de velden van onze landbouwbedrijven belachelijk klein ten opzichte van deze van de Braziliaanse grootboeren. Velden in Europa zijn vaak gescheiden van elkaar door kleine stukjes bos, hagen of stenen muurtjes. Het is zeldzaam om velden van meer dan enkele kilometers breed te zien. Rijdend door de regio Matopiba krijg je echter een heel ander beeld. Vele kilometers aan een stuk velden met slechts drie verschillende gewassen: mais, soja en gierst. De monotonie wordt enkel onderbroken door de verschillende stadia waarin de gewassen zich bevinden.

Met de ontginning van de Cerrado als nieuwe Mekka voor de intensieve landbouw heeft de omzetting van natuurgebieden in Brazilië een nieuwe hotspot gevonden. De Cerrado strekt zich uit over 2 miljoen km², van de Amazone in het noorden tot het Atlantische Bos in het oosten en de Pantanal in het Zuidwesten. Dit grotendeels onbekende biotoop is een thuis voor een derde van de Braziliaanse biodiversiteit. Onder meer iconische soorten zoals de reuze miereneter en de jaguar leven hier. Deze bossen zijn grotendeels droog maar kennen een kort regenseizoen tijdens onze winter maanden. Het is een belangrijke regio voor de waterhuishouding van heel het continent omdat verschillende rivieren uit de Amazone hier ontspringen. De inheemse bomen beschikken over een uitzonderlijk diep wortelnetwerk dat in de grond heel veel water vasthoudt. Een ‘ecosysteemdienst’ zoals dat heet.

Tot heel recent bleef de Cerrado grotendeels onaangeroerd door de industriële landbouw. De laatste 30 jaar ontdekten boeren hoe ze onvruchtbare grond toch in cultuur konden brengen. Die nieuwe inzichten hebben ontbossing op grote schaal veroorzaakt voor gewassen zoals mais, sorghum en natuurlijk soja. De regio Matopiba werd het laatste doelwit voor grote veehouderijen en sojaboeren die de steeds groeiende vraag naar soja en rundsvlees wilden bedienen, vooral van China en Europa.

Maar in de regio zijn ook nog steeds beschermde gebieden waar inheemse volkeren wonen. Zij leven van de vruchten die het natuurlijke landschap levert. In een lokaal dorp spreek ik met enkele van hen. Ze vertellen over illegale houtkappers die hun gebied binnen trekken en boeren die ontbossen rond de bronnen van de rivieren die door hun gebied lopen. Als ze klagen dan komen gewapende mannen die de inheemse bevolking bedreigen. (In Brazilië vallen elk jaar vele slachtoffers onder milieuactivisten. Kleine boeren zijn ook bang om het water van de rivieren te drinken dat vervuild is met pesticiden, terwijl hun lokale putten opdrogen.

Wanneer we voorbij een sojaveld rijden dat net werd geoogst stopten we om foto’s te nemen. Alle machines stopten onmiddellijk en we voelden hoe vele ogen ons bedreigend aankeken. Waarom waren de boeren zo nerveus? Later die dag passeerden we een stuk land dat net ontbost was. De wortels van de bomen die net uit de grond getrokken waren bleken nog groen. Het was alsof je iemand zag in doodstrijd.

Wie zit er achter dit systeem?

Wie zijn de mensen achter deze enorme plantages? Het gaat om miljoeneninvesteringen. De meeste van de nieuwe landeigenaars in de regio komen van de Zuidelijke staten in Brazilië die traditioneel economisch er beter voor staan, staten die al eens zulke massieve landconversie hebben meegemaakt zoals nu in Matopiba.

Gelukkig zijn niet alle boeren dezelfde. Ik ontmoette boeren die het op een andere manier probeerden. Zij proberen extensieve productietechnieken die het kweken van gewassen combineren met veehouderij op hetzelfde land. Ze zoeken naar alternatieven voor genetisch gemanipuleerde gewassen. Ze begrijpen het belang om te werken met land dat al ontbost is, in plaats van steeds nieuwe gebieden te kappen. Dit zijn de boeren die ons hoop geven dat we dingen kunnen veranderen.

Waarom is dit ook ons probleem?

De Cerrado zou niet zo massaal omgezet worden in landbouwland als de grote vraag naar vlees er niet was. Onze runderen, kippen en varkens groeien op soja en maïs. Soms eten we zelfs Braziliaanse steak, en de Engelsen houden van hun ‘corned beef’ die grotendeels komt van Brazilië. Moeten we dan helemaal stoppen met vlees eten? Zullen we alleen nog onze eigen gewassen planten en consumeren? Ongetwijfeld is dat een deel van de lange termijn oplossing. We mogen echter niet onderschatten welke welvaart deze grootschalige landbouw brengt in Brazilië, maar het moet wel beter verdeeld worden. Helaas kan onze veehouderij ook niet zomaar overschakelen op lokaal geproduceerde voedergewassen.

Wat moeten we dan doen?

 1. We moeten zorgen dat de soja die vandaag wordt geoogst meer verantwoordelijk geproduceerd wordt, met name: geen conversie meer van natuurlijke vegetatie, een verantwoordelijk gebruik van chemicaliën, geen negatieve impact op de lokale bevolking. De dierlijke proteïnen (vlees, eieren en zuivel) die we consumeren moeten verantwoordelijk geproduceerde veevoeder bevatten.

2. Wij, als consumenten moeten ons bewust zijn van de hoeveelheid dierlijke proteïnen die we eten. Minder is vaak beter!

3. We moeten nu in actie komen. Als we blijven doorgaan op dit pad, dan zijn we in 20 jaar de Cerrado volledig kwijt. Dat is niet alleen vanuit toeristisch oogpunt dramatisch. We kunnen alleen maar raden wat het zou betekenen voor de waterhuishouding en de ecosystemen die onlosmakelijk verbonden zijn met de Cerrado.

Meer informatie (in het engels)