In een korte reeks van drie artikelen geven we een overzicht van de invloed van de klimaatverandering op onze Belgische natuur. In dit eerste artikel hebben we het over diersoorten in eigen land. Een tweede artikel volgende week gaat over onze kust en de Noordzee gaan. En een derde artikel de week erna over onze bossen.

De achteruitgang van de biodiversiteit in België

In ons land loopt 25 à 75 % van de soorten het risico zeer sterk in aantal af te nemen. Daarvoor zijn veel oorzaken, zoals de aantasting van hun leefgebieden door versnippering, bebouwing, de vervuiling van de bodem, het water en de lucht, enz.

De klimaatverandering zet de biodiversiteit nog verder onder druk: de inheemse soorten hebben de keuze tussen zich aanpassen of migreren en... uitsterven. Intussen verschijnen er nieuwe soorten die zich soms massaal en ten koste van de inheemse soorten ontwikkelen.

Sinds 2004 is er b.v. een alarmerende achteruitgang vastgesteld van het tweestippelig lieveheersbeestje. Dit is te wijten aan de introductie, in de jaren 90, van het Aziatische lieveheersbeestje als biologisch bestrijdingsmiddel. Deze soort voedt zich voornamelijk met bladluizen maar valt ook onze inheemse lieveheersbeestjes aan en eet hun nakomelingen op.

Veranderende interacties tussen soorten

Door de stijging van de temperatuur doen bepaalde voorjaarsverschijnselen zich vroeger voor, zoals het ontluiken van de bloemknoppen (5 tot 15 dagen vroeger dan 50 jaar geleden), en bepaalde najaarsverschijnselen later, zoals de verkleuring van de bladeren. Die veranderingen verstoren de interacties tussen de soorten.

Neem bijvoorbeeld de bonte vliegenvanger. De aankomstdatum van deze trekvogel evolueert trager dan de periode waarin het voornaamste voedsel voor zijn jongen (de beukenrups) voorkomt. De laatste 20 jaar is de vliegenvanger steeds vroeger teruggekomen van zijn overwinteringsgebieden in Afrika, maar niet vroeg genoeg om van de voedselpiek te kunnen profiteren. Het gevolg is dat de populatie bonte vliegenvangers sterk begint terug te lopen in België.

Sommige soorten vestigen zich in onze streken

De wetenschappers zien ook veranderingen in de verspreidingsgebieden door het feit dat veel thermofiele (warmteminnende) soorten naar het noorden verhuizen. De laatste decennia zijn in België namelijk steeds meer soorten verschenen die in warme gematigde klimaten thuishoren: zuidelijke libellen (zoals de vuurlibel), spinnen (wespspin, afkomstig uit het Middellandse-Zeebekken), vogels (Europese bijeneter, een soort uit het zuiden die tegenwoordig ook in België broedt) en muggen (die tropische ziekten zoals het West-Nijlvirus kunnen overbrengen), enz. Sommige schadelijke soorten hebben voordeel van de effecten van de klimaatverandering (verspreiding van teken, processierupsen, enz.).

In Wallonië heeft men door de opeenvolging van warme en droge zomers gedurende meerdere jaren zeven zuiderse soorten libellen steeds vaker kunnen waarnemen. Hetzelfde geldt voor andere zuiderse insectensoorten zoals sprinkhanen, krekels, vlinders enz.

Spinnenonderzoek in de Antwerpse binnenstad heeft aangetoond dat er momenteel een aantal soorten voorkomen, zoals de witrugzakspin, die oorspronkelijk een meer zuiderse verspreiding kenden. Alles wijst erop dat ze op eigen kracht naar Antwerpen afgezakt zijn, en er overleven. Bovendien werden er buitenshuis ook soorten aangetroffen die bij ons normaal gezien alleen binnenshuis voorkomen. Dit alles wijst volgens de arachnologen (spinnenspecialisten) duidelijk op een geleidelijke opwarming van het klimaat."

In de Noordzee veroveren meer zuiderse soorten zoals de sardien en de ansjovis een plaats omdat de temperatuur van het water is gestegen.

…en andere soorten trekken weg

Bepaalde inheemse soorten verlaten onze streken, zoals bijvoorbeeld de kabeljauw, die naar het noorden trekt op zoek naar kouder water.

Bij talrijke andere soorten overstijgt het tempo van de klimaatverandering hun migratiecapaciteit, vooral wanneer hun bewegingen beperkt worden door het versnipperde landschap of wanneer de soorten geen aangepaste habitats kunnen vinden. Sommige vogelsoorten (zoals de barmsijs) dreigen in de toekomst uit Vlaanderen te verdwijnen, als gevolg van de toegenomen temperatuur tijdens de voortplantingsperiode.

Het Brussels Hoofdstedelijk Gewest heeft in het Zoniënwoud een onderzoek verricht om de invloed van klimaatveranderingen op verschillende bossoorten te evalueren. Dit onderzoek heeft aangetoond dat de verwachte milieuomstandigheden in de toekomst niet gunstig zullen zijn voor de groei van de beuken. De beroemde “beukenkathedraal” is dus in gevaar en zou weleens voorgoed kunnen verdwijnen.

Lees ok:

- 'Het effect van klimaatverandering op onze Belgische bossen doorgelicht'

- 'Wat doet de klimaatverandering met onze Belgische kust?'