Welke dieren leven er in de Semoisvallei? Waar bevinden ze zich? Hoe kunnen we ze beschermen? Om op deze vragen te antwoorden, bestaan er verschillende methoden: directe observatie, wildcamera’s, geluidsrecorders. Maar zonder technologische hulp zijn al deze methoden tijdrovend en geven ze slechts een gedeeltelijk beeld van de werkelijkheid. Maar sinds kort zorgt artificiële intelligentie (AI) voor een revolutie: de analysetijd verkort en veel meer gegevens kunnen worden verwerkt.  

De Semoisvallei is een van de nieuwste nationale parken. Het park, dat in 2023 werd opgericht, beschikt hierdoor over meer middelen om zijn biodiversiteit te behouden. Maar ja, beschermen en herstellen, allemaal goed en wel, maar dan moet je nog weten wat, hoe en waar. Een nauwkeurige inventarisatie van de biologische rijkdom is dus nodig om de prioritaire acties te bepalen en de impact van onze herstelacties te evalueren. 

De beperkingen van de klassieke methoden  

Om een beeld te krijgen van de biodiversiteit op een bepaalde locatie, bestaan er verschillende methoden, die vaak worden gecombineerd. De eenvoudigste (maar ook de meest tijdrovende) is directe observatie: projectmedewerkers, mensen van het Agentschap Natuur en Bos (DNF in Wallonië), natuuronderzoekers en soms ook wandelaars doorkruisen het park en registreren hun observaties. Maar dit is geen wondermiddel... “Het park is meer dan 30.000 hectare groot. Hoewel het al tientallen jaren door natuuronderzoekers wordt bezocht, worden sommige locaties minder bezocht en zijn sommige soorten weinig bestudeerd. Onze kennis is verre van volledig”, legt Corentin Rousseau, bioloog bij WWF-België, uit.  

De tweede methode bestaat uit het plaatsen van wildcamera's. Zeer effectief, maar ook zeer tijdrovend. “De projectverantwoordelijken van het Nationaal Park plaatsen tientallen wildcamera’s, die we een tot twee maanden laten staan. Daarna moeten we ze ophalen en elke foto en elke video bekijken. Dat is een enorme klus.”  

Alleen al in 2024 hebben wildcamera’s 260.000 foto's en video's gemaakt in de Semoisvallei. Na het sorteren en filteren van valse waarnemingen, mensen of voertuigen, bleven er 50.000 beelden over om te analyseren. Nadat ze per reeks waren gegroepeerd (hetzelfde dier dat voor de camera blijft staan of enkele seconden later terugkomt), moesten er nog meer dan 10.000 worden geïnventariseerd. Je kunt je voorstellen hoeveel tijd het zou kosten als alles handmatig moet worden gedaan... 

AI: een enorme tijdwinst

Dankzij de komst van AI is de analysetijd aanzienlijk verkort. Software kan nu een eerste selectie maken uit het grote aantal beelden. De analyse kost nu vijf keer minder werktijd! AI opent ook de deur naar nieuwe onderzoeksmethoden, zoals akoestische monitoring, zowel in het bos (Audiomoth) als in de rivier (Hydromoth).  

Audiomoth: luisteren naar het bos

De Audiomoth neemt de geluiden van het bos op, zoals de roep van vogels. Corentin Lambert, verantwoordelijke voor dit project bij Nationaal Park Semoisvallei, legt uit hoe het werkt:  

 "Het apparaat neemt 's ochtends twee uur geluid op. Dan zijn vogels zeer actief en is er weinig menselijke activiteit. Ook 's nachts neemt het twee uur op, om nachtdieren zoals Europese nachtegalen, uilen en bosuilen te kunnen registreren. Dat komt neer op vier uur opname per dag. Met 30 Audiomoths in het park komt dat neer op 1800 uur in twee weken. Zonder artificiële intelligentie zou het onbegonnen werk zijn om deze technologie te gebruiken."Ook hier identificeert speciale software die is gekoppeld aan een enorme database de meeste vogelsoorten. “Dit heeft twee voordelen: het bespaart niet alleen tijd, maar voorkomt ook dat de dieren worden gestoord. We plaatsen het apparaat en gaan weer weg: de verstoring is minimaal en we laten de vocale creativiteit van de vogels de vrije loop”, lacht hij. 

Sinds april dit jaar heeft AI al geholpen om 104 verschillende soorten te detecteren. Roodborstjes, boompiepers, merels, winterkoninkjes en tjiftjafs komen het meeste voor.  

En dit is nog maar het begin – binnenkort zal de geluidsherkenning ook worden toegepast op andere soorten, met name orthoptera (sprinkhanen) en zoogdieren, zoals de vos, de wasbeer, het everzwijn... of de lynx.   

Deze laatste, die notoir discreet is, zorgt voor een een uitdaging: hij maakt alleen geluid tijdens de bronstperiode, aan het einde van de winter. Bovendien is zijn roep moeilijk te herkennen – het is een soort mengeling tussen de roep van de vos en die van het ree. "Om ervoor te zorgen dat de AI hem kan herkennen, zullen we het systeem moeten trainen, dat wil zeggen het voeden met kreten van lynxen uit verschillende dierentuinen, van dieren uit Oost-Europa en Frankrijk, maar ook met kreten van reeën en vossen, zodat verwarring vermeden wordt. We hopen tegen het einde van volgende winter klaar te zijn", zegt Corentin Rousseau enthousiast. 

Hydromoth: luisteren naar de rivier

De Hydromoth is een systeem dat geluiden onder water opvangt. "Sommige soorten maken weinig geluid,maar andere soorten zenden trillingen uit met hun zwemblaas, een klein zakje gevuld met gas dat ze opblazen of leeg laten lopen om naar de oppervlakte of naar de diepte te zwemmen", legt Corentin Rousseau uit. 

Deze technologie staat nu nog in de kinderschoenen: er bestaat nog geen database waarmee de verschillende soorten vissen of onderwaterinsecten kunnen worden herkend. "In eerste instantie gaan we de geluidsdiversiteit in het milieu bestuderen. We gaan ervan uit dat hoe gevarieerder het geluidslandschap is, hoe groter de biodiversiteit in de rivier is. Een waardevolle referentie om de evolutie van de rivier in de tijd te volgen en de impact van herstelmaatregelen te monitoren", concludeert Corentin Rousseau.  

Dankzij AI is het Nationaal Park Semoisvallei een nieuw tijdperk ingegaan: een snellere, completere en minder ingrijpende monitoring van de biodiversiteit: Een essentiële troef om dit uitzonderlijke natuurlijke erfgoed beter te beschermen. 

*Dit project wordt geleid door het Nationaal Park Semoisvallei met financiële steun van WWF-België in het kader van ons lopende partnerschap.