De inheemse gemeenschap van Cofán de Zábalo in het Cuyabeno reservaat in Ecuador voert al bijna dertig jaar een opmerkelijk project uit om rivierschildpadden te beschermen. Dankzij hun inspanningen en de steun van organisaties zoals WWF, beschermden ze al meer dan 105.000 jonge terekayschildpadden in het Amazonegebied.

Elke ochtend voor zonsopgang tussen augustus en januari, trekken kleine groepjes, getraind om voor de terekayschildpadden (Podocnemis unifilis) te zorgen, naar het strand. Ze speuren toegewezen gebieden af op zoek naar sporen van de schildpadden die hun eieren in het zand leggen.

'Het zand is lichtjes anders op de plek waar een schildpad haar eieren heeft gelegd,' legt Felipe Borman uit, een inwoner van Zábalo en lid van de Cofán Survival Foundation (FSC). De organisatie zet zich in voor het behoud van de cultuur van deze inheemse bevolking en het regenwoud waarin ze wonen. Zodra ze de locatie beoordeeld hebben, beslissen ze of ze het nest beschermen als onderdeel van het project, of dat het zal worden opgegeten. Schildpadeieren zijn namelijk een van de belangrijkste eiwitbronnen in de regio. De beslissing baseren ze op het aantal gevonden nesten en de hoeveelheid voedsel dat beschikbaar is voor gemeenschapsleden. In ieder geval wordt niet meer dan de helft geoogst. De andere helft beschermen ze.

De bewaarde nesten krijgen een verantwoordelijke toegewezen. En zo beschermen ze de kostbare eieren. Hun inspanningen houden ze bij, zodat ze die op lange termijn en op grote schaal kunnen volgen.

Deze aanpak heeft al vruchten afgeworpen. Het project bereikte een broedsucces van 81% (zo blijkt uit een wetenschappelijk artikel dat eind 2023 is gepubliceerd in het tijdschrift Revista Latinoamericana de Herpetología). De nestjes groeiden ook van 180 (tijdens de legperiode, tussen augustus en januari) aan het eind van de jaren tachtig naar meer dan 1000 vandaag de dag! In totaal zijn er al 105.174 babyschildpadjes uitgekomen!

De terekayschildpad is een van de reptielen die in het Amazonebekken en andere continentale gebieden leeft. Een volwassen schildpad, die tot acht kilogram kan wegen, herken je aan de gele vlekken op zijn kop.

Het antwoord op een natuurbehoudscrisis

Aan het einde van de jaren 1980 zag de Cofán-gemeenschap in Zábalo, Ecuador, de populaties rivierschildpadden drastisch slinken. De overvloedige zoetwaterschildpadden die van oudsher de inheemse bevolking hadden gevoed, waren aan het verdwijnen. 'We hebben geen exacte cijfers over hoe het vroeger was, maar volgens de oudere gemeenschapsleden waren er vroeger veel terekayschildpadden in het Amazonegebied. En als je de Aguarico afzakte, waren ze enorm talrijk', zegt Felipe Borman. Maar de overmatige jacht en het verzamelen van eieren, niet alleen voor lokale gemeenschappen maar ook om er handel mee te voeren op het hele continent, brachten de populaties op de rand van uitsterven: een catastrofe voor hun hele natuurlijke omgeving. 'Terekayschildpadden zijn essentieel voor hun ecosystemen. Ze helpen het evenwicht van aquatische ecosystemen te bewaren, verspreiden zaden en recycleren voedingsstoffen door rivierbeddingen om te woelen om zich in te graven en rivieroevers om hun nesten te bouwen,' legt Jessica Pacheco uit, onderzoeker en hoofd van het Forests and Freshwater Programme van het WWF.

In 1989 ondernam de gemeenschap van Zábalo haar eerste natuurbeschermingsactie: ze besloot om te stoppen met het eten van schildpadden en hun eieren. Het jaar dat volgde liet geen verbetering zien… en met reden: de omliggende gemeenschappen bleven de schildpadden opeten. Bovendien zorgden de vele roofdieren er ook niet voor dat de soort zich kon herstellen.

Innoverende natuurbehoudsstrategieën

De Cofán de Zábalo ontdekten dat het simpelweg verbieden van consumptie niet genoeg was. In 1991 begonnen ze de nesten naar hoger gelegen stranden te verplaatsen om ze te beschermen tegen overstromingen en roofdieren. Die acties wierpen al snel vruchten af: bij de eerste proeven werden meer dan 200 jonge schildpadden vrijgelaten. Ze breidden het programma geleidelijk aan uit met de aanleg van kunstmatige stranden en vijvers om de jonge schildpadden groot te brengen.

Resultaten en vooruitzichten

Natuurbehoud op gemeenschapsniveau heeft niet alleen bijgedragen aan het herstel van lokale populaties terekayschildpadden, maar inspireerde ook soortgelijke initiatieven in andere delen van het Ecuadoraanse Amazonegebied. De nestbeheer- en beschermingsmethoden die ze in Zábalo implementeren, zijn model geworden voor participatief behoud en bewijzen dat lokale gemeenschappen een centrale rol kunnen spelen in de bescherming van de biodiversiteit.

Richting duurzaam beheer

Het volgende doel voor de Zábalo-gemeenschap is om de economische voordelen van hun natuurbeschermingsinspanningen te versterken. Ze zijn van plan om een duurzaam biohandelprogramma te ontwikkelen waarmee ze een percentage van de gekweekte schildpadden kunnen verkopen, wat inkomsten genereert om natuurbeschermingsinitiatieven verder te financieren en lokale gezinnen te ondersteunen.

Het werk van de Cofán is een inspirerend voorbeeld van hoe actie vanuit de gemeenschap de achteruitgang van diersoorten kan keren en een duurzame toekomst voor volgende generaties bevordert.