In het tweede deel van onze mini-reeks over de invloed van de klimaatverandering op onze Belgische natuur hebben we het over onze kust en de Noordzee.

Het meest voor de hand liggende probleem is dat van onze kustlijn. Als de zeespiegel stijgt, zal dat onvermijdelijk gevolgen hebben voor onze starre “Atlantische muur” van appartementsgebouwen. De uitspraak van Belgisch klimaatwetenschapper Van Ypersele in de krant De Tijd plaatst de hele discussie over de ‘lelijkheid’ van de Belgische kust in het juiste perspectief: het gaat niet om schoonheid, maar om klimaatbestendigheid. En voor dat laatste is er meer natuur nodig.

Het kustecosysteem

De zeespiegelstijging als gevolg van de globale opwarming van de aarde betekent een extra druk op het kustecosysteem. Dat zal immers geprangd zitten tussen de toenemende erosie aan zeezijde en het door urbanisatie en andere infrastructuur vastgelegde landschap aan landzijde, een fenomeen bekend als ‘coastal squeeze’. Met andere woorden, het kustlandschap zoals we het nu kennen, zal gewoon opgeslokt worden door de stijgende zeespiegel als we geen ruimte creëren voor de natuur om mee te evolueren met die stijgende zeespiegel (waarbij de kust gewoon mee landinwaarts verschuift en er een gebied ontstaat dat aangepast is aan het zoute zeewater).

Verzuring van het zeewater

De opwarming van het zeewater is vooral merkbaar door de stijgende temperatuur van het oppervlaktewater en in de kustzones (ondiepe wateren). Vooral plankton en pelagische (in de waterkolom levende) vissen reageren het snelst op de temperatuursveranderingen. Maar er zijn nog heel wat andere effecten:

• Verzuring van de oceaan: de oceaan en de atmosfeer wisselen continue koolstofdioxide uit, waarbij de oceaan heel wat CO₂ opneemt. De bufferende werking van de oceaan wordt echter overschreden door de grote hoeveelheid CO₂ in de atmosfeer. Dit heeft geleid tot een verzuring van de oceaan (daling van de pH), met een afname of verminderde beschikbaarheid van calciumcarbonaat (CaCO3) in het zeewater tot gevolg. CaCO3 is een belangrijke bouwstof in de schelp of het skelet van heel wat zeeorganismen. Alle kalkvormende organismen in zee (schelpdieren, slakken, inktvissen, sommige algen, koralen, coccolithoforen, etc.) worden dus mogelijk bedreigd.
• Verzilting van het grondwater in het kust- en poldergebied door indringing van zout water.
• Verandering in zeestromingen: De Golfstroom kan stilvallen door het smeltende Noordpoolijs. Het afsmeltende ijs, dat zoet water is, kan leiden tot een lager zoutgehalte in de Noordzee. Zout water is zwaarder dan zoet water waardoor de warme Golfstroom niet meer door het Kanaal de Noordzee bereikt, wat voor West-Europa een daling van de temperatuur kan betekenen.
• Meer stormen: Toename van extreme weersomstandigheden en verandering van neerslagpatronen.

Biodiversiteit op land, aan de kust en in zee

In de 21ste eeuw zullen veel soorten zich niet snel genoeg kunnen aanpassen of migreren om in gunstige klimatologische omstandigheden te blijven verkeren:

• De verspreidingsgebieden van talrijke planten- en diersoorten zullen naar het noorden en/of naar hoger gelegen gebieden verschuiven. Vissen en week- en schaaldieren trekken naar het noorden op zoek naar koudere wateren. Hetzij omdat hun organisme specifieke temperaturen nodig heeft die hun oorspronkelijke habitat niet meer levert, hetzij omdat de planten, het plankton en andere mariene organismen waarmee zij zich voeden, naar het noorden zijn gemigreerd. Zo zien we in onze wateren alsmaar meer warmwatersoorten (sardienen, ansjovis, enz.). En de soorten die in koudere wateren leven (kabeljauw, schelvis, heilbot, grijze garnalen, enz.) migreren verder naar het noorden.
• Door de klimaatverandering wordt het voor bepaalde exotische soorten (geïmporteerd of naar het noorden getrokken) eenvoudiger om zich ergens te vestigen en vervolgens invasief te worden, met andere woorden zich onbeheersbaar en ten koste van inheemse soorten te ontwikkelen. Zo is de invasie van bepaalde exotische mariene soorten in verband gebracht met de opwarming van de oppervlaktetemperatuur van de zee. Deze invasies zijn niet alleen van invloed op de lokale ecosystemen, maar kunnen ook de visserijactiviteiten beïnvloeden.
• De verhoogde CO2-concentratie in het zeewater leidt tot een verhoogde algengroei, terwijl de opwarming van het water zorgt voor een verlengd groeiseizoen, waardoor schadelijke algenbloei zal toenemen en langer zal duren.

Lees ook:

- ‘Wat is de invloed van klimaatverandering op de biodiversiteit in België?’

- 'Het effect van klimaatverandering op onze Belgische bossen doorgelicht'